Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

Kodeks postępowania karnego, co do zasady przewiduje konieczność ścigania sprawcy przestępstwa przez organy państwowe. Istnieją jednak pewne wyjątki, w których wymagane jest by pokrzywdzony osobiście, zainicjował proces karny przeciwko sprawcy. Dzieje się tak z uwagi na fakt, że naruszeniu ulega wyłącznie interes indywidualny, natomiast interes zbiorowy dotknięty jest w ograniczonym zakresie. Przestępstwa te w literaturze przedmiotu nazywane są przestępstwami prywatnoskargowymi.

Typy przestępstw w postępowaniu karnym

Polskie prawo karne z uwagi na sposób zainicjowania postępowania karego przewiduje trzy typy przestępstw, tj.:

1. ścigane z urzędu (np. przestępstwo korupcji, zabójstwa),
2. wnioskowe – tj. ścigane na wniosek pokrzywdzonego (np. cyberprzestępczość) oraz,
3. prywatnoskargowe (np. zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej).

Zgodnie z art. 59 §1 k.p.k., pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Wskazany przepis umożliwia pokrzywdzonemu pełnienie roli oskarżyciela prywatnego w procesie karnym, tj. bycia stroną czynną postępowania sądowego.

Przykłady przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego to

• lekki uszczerbek na zdrowiu, jeśli pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 §2 k.k.),
• nieumyślny lekki uszczerbek na zdrowiu, jeśli pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 §3 k.k.),
• zniesławienie (art. 212 k.k.),
• zniewaga (art. 216 k.k.),
• naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.).

Wniesienie prywatnego aktu oskarżenia – charakterystyka oskarżenia prywatnego

Sposoby zainicjowania postępowania prywatnoskargowego reguluje kodeks postępowania karnego. Pokrzywdzonemu, przeciwko któremu popełniono czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, przysługuje prawo do zainicjowania postępowania karnego w tej sprawie. Złożyć prywatny akt, pokrzywdzony może zarówno:

1. w sądzie,
2. na Policji w formie pisemnej lub ustnej.

Co istotne, funkcjonariusze Policji w takim wypadku zobowiązani są do przesłania prywatnego aktu oskarżenia do właściwego miejscowo sądu. Co więcej, na wniosek pokrzywdzonego zobligowani są do zabezpieczenia dowodów w danej sprawie.

Elementy prywatnego aktu oskarżenia

Wymogi formalne aktu oskarżenia zostały ograniczone w przepisie art. 487 kpk do minimum.

Zgodnie z dyspozycją wspomnianego przepisu kpk  prywatny akt oskarżenia powinien zawierać następujące elementy:

1. oznaczenie osoby oskarżonej,
2. określenie zarzucanego czynu,
3. wskazanie dowodów, na których opiera się dane oskarżenie.

Co w przypadku, gdy pokrzywdzony nie zna osoby sprawcy?

Z powyższego wynika, że oznaczenie osoby oskarżonego jest jednym z konstytutywnych warunków prywatnego oskarżenia. Ustawodawca przewidział jednak możliwość pojawienia się sytuacji, w której osoba pokrzywdzona przestępstwem z różnych okoliczności może nie znać danych sprawcy czynu zabronionego. Dlatego oskarżyciel prywatny został umocowany w możliwość zwrócenia się do sądu w akcie oskarżenia o ustalenie danych oskarżonego.

Przeczytaj także: Odszkodowanie za podrobienie podpisu

Koszty:

Skuteczne wniesienie prywatnego aktu oskarżenia jest możliwe po spełnieniu wymogów formalnych, które przewidziane są dla tego pisma oraz wniesieniu kwoty 300 zł tytułem zryczałtowanej równowartości wydatków (dowód uiszczenia opłaty powinien stanowić załącznik do prywatnego aktu oskarżenia). Pokrzywdzony jako oskarżyciel prywatny wpłaty powinien dokonać w kasie lub na konto bankowe sądu, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy. W przypadku, jeżeli postępowanie zakończy się na korzyść oskarżyciela prywatnego, będzie mógł się domagać zwrotu uiszczonych kosztów w związku z wniesieniem aktu oskarżenia.

Warto sprawdzić: Przemoc emocjonalna w związku

Właściwość miejscowa sądu

Co do zasady sąd właściwy miejscowo do przeprowadzenia sprawy prywatnoskargowej będzie sąd, w którego okręgu doszło do popełnienia czynu zabronionego.

Postępowanie pojednawcze – jak przebiega postępowanie prywatnoskargowe?

Postępowanie karne zainicjowane wobec sprawcy przestępstwa z oskarżenia prywatnego rozpoczyna się od przeprowadzenia posiedzenia pojednawczego, na który to sąd wzywa strony do pojednania. Istotne z punktu widzenia oskarżyciela prywatnego jest to, że jego stawiennictwo bądź jego pełnomocnika jest obowiązkowe. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo powoduje uznanie przez sąd odstąpienia od oskarżenia. W takich okolicznościach postępowanie karne zostaje umorzone. Z kolei w przypadku niestawiennictwa oskarżonego, sąd wyznacza termin rozprawy głównej celem dalszego prowadzenia postępowania.

Warto przeczytać: Ile trwa sprawa o podwyższenie alimentów?

Kiedy można wnieść prywatny akt oskarżenia?

Przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują ograniczenia czasowe do złożenia prywatnego aktu oskarżenia. Zgodnie z regulacjami, prywatny akt oskarżenia należy złożyć w ciągu roku od dnia odwiedzenia się o osobie sprawcy, jednak nie później niż w terminie 3 lat od dnia popełnienia przestępstwa. Termin ten jest istotny, gdyż po jego upływie przestępstwo prywatnoskargowe ulega przedawnieniu, co oznacza, że nie może być później ścigane.

Autor: Andrzej Pazdyga – Adwokat Toruń