Obowiązki rodziców względem dziecka wynikają z przepisów prawa rodzinnego. Kwestie te reguluje w szczególności Kodeks rodzinny i opiekuńczy. (Dz.U.2023.0.2809 t.j.). Są w nim opisane m.in. sytuacje związane z władzą rodzicielską, alimentami czy obowiązkiem opieki nad dzieckiem.. Wynika z nich, że oboje rodzice, niezależnie od tego, czy wychowują dziecko razem, czy osobno, muszą współuczestniczyć w jego utrzymaniu i wychowaniu. Zatem płacenie przez ojca alimentów na dzieci, nie zwalnia matki z jej własnych zobowiązań rodzicielskich
Piecza nad dzieckiem
Zgodnie z art. 95 § 1 k.r.o., władza rodzicielska obejmuje obowiązek oraz prawo rodzica do sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, a także do jego wychowania. W praktyce oznacza to, że obowiązki matki w sytuacji otrzymywania alimentów od ojca polegają też na aktywnym angażowaniu się w wychowanie dziecka oraz dbać o jego codzienne potrzeby.
Do takich potrzeb należą w szczególności
- zapewnienie, wyżywienia, ubrania, mieszkania i innych podstawowych środków do życia;
- zapewnienie opieki zdrowotnej;
- zapewnienie dziecku dostępu do edukacji;
- wspieranie rozwoju emocjonalnego oraz społecznego, kształtowanie osobowości.
Z drugiej strony wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, regularne comiesięczne opłaty z tego tytułu nie zwalniają z osobistych starań o wychowanie dziecka. W orzecznictwie wskazuje się, że wkład rodzica w wychowanie dziecka może być równoważny z wkładem finansowym drugiego rodzica.
Sprawdź także: Naruszenie miru domowego.
Współudział w kosztach utrzymania dziecka
Matka dziecka, nawet jeśli otrzymuje alimenty, również jest zobowiązana partycypować w kosztach jego utrzymania. Ona ma także obowiązek utrzymania dziecka. Alimenty, które ojciec dziecka płaci, stanowią przecież jedynie część wydatków związanych z utrzymaniem dziecka. Matka ma zarówno obowiązki finansowe względem dziecka, jak i obowiązek osobistej opieki nad nim. Podkreślono to w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r. (III CRN 342/87), w którym stwierdzono, że „obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka realizuje się poprzez osobistą opiekę, ale również przez finansowe współuczestnictwo w kosztach wychowania i utrzymania”.
Obowiązek rozliczania wydatków na dziecko
Alimenty na dziecko powinny być przeznaczone na pokrycie jego potrzeb. Zaliczyć trzeba do nich: wyżywienie, odzież, środki higieny, edukacje i zajęcia dodatkowe, leczenie i rehabilitacja (jeśli są konieczne), rozwój kulturalny i społeczny dziecka (np. wyjazdy, zajęcia pozaszkolne).
Matka jest zobowiązana do wykorzystywania tych środków w sposób zgodny z ich celem. Niemniej płacący de facto ma iluzoryczne możliwości wglądu na co są one przeznaczane jeśli matka dobrowolnie ich nie wyjawi. Dobrze jest dlatego gdy para się rozchodzi stworzyć plan wychowawczy, który zatwierdzi Sąd. Jest to nic innego jakporozumienie wypracowane przez rozwodzącą się parę, dotyczące szczegółów sprawowania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi. Nie ma zakazu by ująć w nim prawo wglądu ojca w wydatki matki na dzieci czy zaznaczyć, że matka ma obowiązek informować ojca o przeznaczeniu tych środków. Taki plan reguluje szczegółowiej zakres obowiązków rodzica po rozwodzie względem dziecka ale także ich prawa. Zmniejsza w przyszłości ryzyko sporów w sprawach dziecka.
W wyjątkowych sytuacjach matka może zostać zobowiązana do przedstawienia rozliczenia z wydatkowania alimentów, jeśli ojciec podejrzewa, że środki te nie są wykorzystywane w sposób właściwy. Choć polskie prawo nie nakłada wprost obowiązku rozliczania się z alimentów, w praktyce sądy mogą nakazać przedstawienie takiego rozliczenia, jeśli zostanie wykazane, że dobro dziecka jest zagrożone.
Warto przeczytać – Wypadek – definicja
Obowiązek współpracy rodziców
Obowiązek matki nie ogranicza się jedynie do codziennego wychowywania dziecka. Musi ona również umożliwiać ojcu realizację jego praw rodzicielskich. Ojciec ma prawo zwłaszcza do kontaktów z dzieckiem. Matka nie może utrudniać kontaktów dziecka z ojcem pod pretekstem, że alimenty są wypłacane nieregularnie lub w niewystarczającej wysokości.
Obowiązek wychowywania dziecka
Matka, jako osoba sprawująca najczęściej bezpośrednią opiekę nad dzieckiem, ma szczególny obowiązek wychowania dziecka, dbania o jego rozwój emocjonalny i psychiczny. Wychowanie dziecka to nie tylko zaspokajanie jego potrzeb materialnych, ale także kształtowanie więzi emocjonalnych, wsparcie i troska o jego dobrostan psychiczny.
Art. 96 Kodeksu rodzinnego ujmuje to w ten sposób: “Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.”
Odpowiedzialność prawna za niewypełnianie obowiązków
Jeśli matka zaniedbuje swoje obowiązki wobec dziecka, np. poprzez wykorzystywanie alimentów niezgodnie z przeznaczeniem, uniemożliwianie kontaktów z ojcem czy brak należytej opieki, może ponieść odpowiedzialność prawną. Ojciec dziecka ma prawo wnioskować do sądu o:
- zmianę sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej (art. 107 Kodeksu rodzinnego.);
- przyznanie mu pełnej opieki nad dzieckiem (art. 93 Kodeksu rodzinnego).
Pamiętać warto, że osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku.
Warto przeczytać: Sprawa karna – ile trwa?
Podsumowanie
Obowiązki matki dziecka, mimo otrzymywania alimentów od ojca, są szeroko zakrojone i obejmują zarówno kwestie finansowe, jak i niematerialne związane z wychowaniem i opieką nad dzieckiem. Alimenty od ojca nie zwalniają matki z obowiązku współuczestniczenia w kosztach utrzymania dziecka ani z odpowiedzialności za jego rozwój emocjonalny, fizyczny i społeczny. Zarówno ojciec, jak i matka są zobowiązani do równorzędnego zaangażowania w wypełnianie swoich obowiązków rodzicielskich, co jest monitorowane przez sądy rodzinne w razie sporu.
Autor: Andrzej Pazdyga – Prawnik Toruń
