Procedura sądowa opiera się w dużej mierze na czynniku ludzkim, stąd jak w każdej dziedzinie życia, gdzie człowiek odgrywa kluczową rolę, nawet najlepszy sędzia może popełnić błąd podczas wyrokowania wpływający w negatywny sposób na życie strony postępowania. By minimalizować negatywne skutki dla życia podmiotów wskutek wadliwego orzeczenia, w obrocie prawnym wprowadzono instytucję zażalenia na postanowienie sądu. Zażalenie jest jednym z instrumentów prawnych dostępnych dla strony w procedurze sądowej, który umożliwia zaskarżenie postanowień sądu niepodlegających apelacji lub kasacji. Złożenie zażalenia powoduje konieczność dokonania przez sąd wyższej instancji rewizji wyroku, badając jednocześnie czy doszło do ewentualnych uchybień, lub błędów sądu wydającego postanowienie w I instancji. To, co odróżnia zażalenie od apelacji, czy kasacji to przedmiot odwołania. Mianowicie zażalenie stanowi środek odwoławczy wyłącznie wobec postanowień sądu. Może dotyczyć zarówno postanowienia sądu zamykające postępowanie w danej instancji, jak i niekończących tego postępowania.
Termin na wniesienie zażalenia na postanowienie sądu
Terminy na wniesienie zażalenia na postanowienie sądu przewidziane są w przepisach prawa procesowego. Przeważnie jest to 7 dni od daty doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. Dokładne terminy uregulowane zostały w przepisach kodeksu prawa karnego oraz kodeksie postępowania cywilnego. Zasadniczo zażalenie w oby dwóch przypadkach może złożyć strona, gdy uważa, że doszło do popełnienia przez sąd błędu prawnego, błędu w ocenie dowodów lub naruszono prawo procesowe.
Warunki formalne zażalenia
Jak każde pismo procesowe, zażalenie powinno spełniać szereg wymogów formalnych, o których stanowią przepisy prawa procesowego. Uchybienie wymogom formalnym powoduje, że w konsekwencji nie zostanie przyjęte przez sąd do rozpoznania.
Każde zażalenie powinno zawierać:
- Oznaczenie sądu, do którego jest skierowane oraz oznaczenie sądu, który wydał zaskarżane postanowienie,
- Oznaczenie stron (w tym oznaczenie strony przeciwnej),
- Dokładne oznaczenie postanowienia, na które składane jest zażalenie,
- Osnowę wniosku lub oświadczenia,
- Jeżeli to konieczne do rozstrzygnięcia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów,
- Wartość przedmiotu sporu – w przypadku spraw o roszczenia majątkowe, należy wówczas wykazać wartość przedmiotu zaskarżenia, gdy w zaskarżonym postanowieniu zarzuca się nieuwzględnienie przez sąd I instancji żądania w całości, lub gdy zaskarżone postanowienie nie zadowala składającego zażalenie,
- Wskazanie, czego składający zażalenie oczekuje od sądu,
- Podpis osoby składającej zażalenie (lub jeżeli działa przez inną osobę – jej pełnomocnika),
- Wymienienie załączników.
Postanowienie powinno być złożone w odpowiednim terminie. W większości przypadków należy także opłacić zażalenie, którego wysokość opłaty zależna jest od wysokości wartości przedmiotu sporu.
Wniesienie zażalenia na podstawie art. 394 § 1 kpc (katalog spraw, na które przysługuje zażalenie) ma charakter suspensywny – zapobiega uprawomocnieniu się zaskarżonego orzeczenia oraz co do zasady przenosi rozpoznawanie kwestii objętej zaskarżonym orzeczeniem do sądu drugiej instancji. Wyjątek stanowią przypadki, w których w zażaleniu zarzuca się nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione. Wówczas sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w myśl art. 395 § 2 kpc może je uchylić i w miarę potrzeby rozpoznać sprawą na nowo (względna dewolutywność). Dotyczy to także zażalenia na zarządzenia przewodniczącego.
Sprawdź także: Opinia prawna
Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji
Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:
zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy;
- zwrot pozwu;
- odmowa odrzucenia pozwu;
- przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie;
- zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;
- sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;
- zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, zwrot opłaty lub obciążenie kosztami sądowymi – jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy.
Zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji przysługuje na postanowienia tego sądu
- odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;
- oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;
- rygor natychmiastowej wykonalności;
- wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;
- stwierdzenie prawomocności orzeczenia;
- skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia;
- odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;
- (uchylony)
- zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora, kuratora ustanowionego dla strony w danej sprawie i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu;
- oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;
- zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;
- odrzucenie zażalenia;
- odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego;
- zatwierdzenie ugody w sprawie odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów;
- wstrzymanie wykonania decyzji, w przypadku zawieszenia postępowania, na zgodny wniosek stron zamierzających zawrzeć ugodę w sprawie odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów.
Warto przeczytać: Warunkowe umorzenie postępowania karnego
Zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji
Zażalenie na postanowienie sądu II instancji przysługuje na postanowienie sądu II instancji o odrzuceniu apelacji, postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania i postanowienie o umorzeniu postępowania wywołanego wniesieniem apelacji, oraz od tych postanowień sądu I instancji, których przedmiotem jest:
- odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie,
- oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,
- zwrot kosztów procesu, o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej,
- zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu,
4idx1. wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, - 5) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę,
5idx1. odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, - zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka,
- odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia – z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
Zażalenie do Sądu Najwyższego.
Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Odrzucenie zażalenia.
Zażalenie spóźnione, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, jak również zażalenie, którego braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie będzie podlegać odrzuceniu.
Niedopuszczalne jest zażalenie wniesione jedynie dla zwłoki w postępowaniu.
Za zażalenie wniesione jedynie dla zwłoki w postępowaniu uważa się:
- drugie i dalsze zażalenie wniesione przez tę samą stronę na to samo postanowienie,
- zażalenie na postanowienie wydane w wyniku czynności wywołanych wniesieniem przez tę samą stronę wcześniejszego zażalenia – chyba że okoliczności sprawy wykluczają tę ocenę.
Zażalenie, takie pozostawia się w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności, o czym powiadamia się stronę.
Sprawdź: Wyłączenie sędziego
Czas rozpoznania zażalenia.
W przypadku wniesienia zażalenia sąd pierwszej instancji niezwłocznie przedstawia je wraz z aktami sądowi właściwemu do jego rozpoznania, chyba że zażalenie jest spóźnione lub z mocy prawa niedopuszczalne. W takim przypadku sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, odrzuca zażalenie w składzie jednego sędziego.
Strona przeciwna może wnieść odpowiedź na zażalenie w terminie tygodnia od dnia doręczenia zażalenia, a w przypadkach gdy ustawa przewiduje doręczenie zaskarżonego postanowienia tylko jednej ze stron od dnia wniesienia zażalenia.
Jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, może, nie przesyłając akt sądowi drugiej instancji, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.
Autor: Andrzej Pazdyga – Kancelaria Toruń
