Jazda pod wpływem alkoholu może zostać zakwalifikowana zarówno jako przestępstwo, jak i wykroczenie, w zależności od poziomu alkoholu w organizmie kierującego oraz innych okoliczności zdarzenia. W celu zaostrzenia odpowiedzialności za tego rodzaju czyny ustawodawca wprowadził do obrotu prawnego przepisy dotyczące konfiskaty pojazdów.
Jazda pod wpływem alkoholu
Statystyki pokazują niepokojący obraz sytuacji na drogach. W samym 2023 roku polska policja zatrzymała ponad 60 tys. pijanych kierowców pojazdów mechanicznych oraz ponad 31 tysięcy pojazdów innych niż mechaniczne (np. rower), co w sumie daje liczbę prawie sześciocyfrową kierujących pod wpływem alkoholu. Liczne nowelizacje kodeksu karnego oraz kodeksu wykroczeń wskazują na sukcesywne zaostrzanie sankcji zarówno za przestępstwa, jak i wykroczenia drogowe, w tym jazdę pod wpływem alkoholu. Głównym celem tych zmian jest zwiększenie bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego oraz ograniczenie wypadków samochodowych spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców.
Sprawdź także: Alkoholizm na świecie.
Przestępstwo a wykroczenie
Zgodnie z art. 87 Kodeksu wykroczeń (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1907), prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu alkoholu stanowi wykroczenie zagrożone karą aresztu lub grzywny w wysokości co najmniej 2500 złotych. Typ uprzywilejowany tego wykroczenia występuje w art. 87 § 2 kodeksu wykroczeń, gdzie przewidziano odpowiedzialność sprawcy, który w stanie nietrzeźwości prowadzi jakikolwiek inny pojazd niż mechaniczny np. rower, pojazd konny. Warunkiem odpowiedzialności jest prowadzenie takiego środka komunikacyjnego na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu. Sprawca takiego wykroczenia podlega karze aresztu lub karze grzywny nie niższej niż 1000 zł.
W przypadku skazania za jazdę pod wpływem alkoholu sąd obligatoryjnie orzeka zakaz prowadzenia pojazdu, natomiast jeżeli popełnienie wykroczenia nastąpiło za pomocą innego pojazdu niż pojazd mechaniczny, sąd ma prawo orzec zakaz prowadzenia pojazdów. Należy to do decyzji sądu.
Natomiast art. 178a Kodeksu karnego (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 17 ze zm.) przewiduje, że prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3. W sytuacji, gdy sprawca był wcześniej skazany za podobne przestępstwo lub prowadził pojazd pomimo orzeczonego zakazu, zagrożenie karą wzrasta od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (typ kwalifikowany) – jak wynika z dyspozycji przepisu do znamion kwalifikujących, należy uprzednie prawomocne skazanie za:
- prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego,
- przestępstwa drogowe określone w art. 173, art. 174, art. art. 177 oraz 355 § 2 kodeksu karnego popełnione w stanie nietrzeźwości, lub pod wpływem środka odurzającego,
- popełnienie czynu z omawianego art. 178a § 1 kodeksu karnego w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za to przestępstwo.
Na gruncie art. 178a istotne jest, że przestępstwo to ma charakter ogólnosprawczy, a jego popełnienie jest możliwe poprzez działanie. Jest to przestępstwo umyślne – może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym np. w przypadku braku pewności sprawcy co do własnego stanu nietrzeźwości lub w wyjątkowych sytuacjach co do charakteru pojazdu. W sytuacji jazdy pod wpływem alkoholu sąd orzeka zakaz prowadzenia pojazdu zgodnie z art. 42 kodeksu karnego. Za jazdę pojazdem mechanicznym w stanie nietrzeźwości zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się na czas nie krótszy niż 3 lata.
Sprawdź także: Kara za jazdę po pijanemu.
Przepisy dotyczące przepadku pojazdu
Przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości w przypadkach obligatoryjnego przepadku pojazdu stanowi środek karny, którego sąd orzeka na podstawie art. 44b Kodeksu karnego.
Przypadki orzeczenia przepadku pojazdu
Obligatoryjny przepadek pojazdu będzie miał miejsce w sytuacjach określonych w art. 178 §3 kodeksu karnego czyli gdy zawartość alkoholu we krwi sprawcy przekracza 1 promil lub 0,5 mg/dm³ w wydychanym powietrzu, bądź gdy prowadziła do osiągnięcia takiego poziomu, a jednocześnie dopuścił się on jednego z następujących przestępstw:
- spowodowania katastrofy w ruchu lądowym (art. 173 kodeksu karnego),
- stworzenia zagrożenia katastrofy komunikacyjnej (art. 174 kodeksu karnego),
- wywołania wypadku drogowego (art. 177 §1 i §2 kodeksu karnego),
Obowiązek przepadku pojazdu zachodzi również, gdy sprawca któregokolwiek z wymienionych czynów:
- zbiegł z miejsca zdarzenia i w chwili jego popełnienia był nietrzeźwy lub pod wpływem środków odurzających,
- oddalił się i spożył alkohol lub zażył środek odurzający przed przeprowadzeniem przez uprawnione organy badania na ich obecność.
W przypadkach, gdy poziom alkoholu nie przekroczył 1 promila we krwi lub 0,5 mg/dm³ w wydychanym powietrzu, decyzja o przepadku pojazdu zależy od uznania sądu.
Warto przeczytać: Stan po użyciu alkoholu.
Konfiskata samochodu nietrzeźwego kierowcy – obligatoryjny czy fakultatywny przepadek pojazdu?
Przepadek samochodu ma charakter obligatoryjny także w przypadku przestępstwa wskazanego w art. 178a kodeksu karnego tj. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego jeżeli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa wynosiła co najmniej 1,5 promila alkoholu we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu.
Przepadek równowartości pojazdu
W przypadku pojazdu podlegającego przepadkowi, gdy nie był on wyłączną własnością sprawcy lub został zbyty, darowany bądź ukryty, sąd orzeka przepadek równowartości pojazdu. Ustalenie równowartości pojazdu odbywa się na podstawie kryteriów wskazanych w art. 44b § 1 kodeksu karnego, który jest katalogiem zamkniętym i nie uwzględnia dodatkowych cech np. dodatkowego wyposażenia samochodu, który może stanowić istotny składnik jego wartości. Zgodnie z dyspozycją powyższego przepisu do ustalenia równowartości pojazdu bierze się pod uwagę:
- wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo
- w przypadku braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu uwzględniając:
- markę pojazdu,
- model pojazdu,
- rok produkcji,
- typ nadwozia,
- rodzaj napędu i silnika,
- pojemność lub moc silnika,
- przybliżony przebieg.
Ważne jest, że przepisy kodeksu karnego dotyczące konfiskaty pojazdów nie przewidują możliwości powołania biegłego w celu ustalenia wartości pojazdu, chyba że zachodzą szczególne okoliczności uniemożliwiające dokonanie wyceny według ustawowych kryteriów. Przepadek pojazdu możliwy jest jedynie w ramach wyznaczonych norm prawnych, a jego orzeczenie nie następuje, jeśli sprawca utracił pojazd w wyniku zniszczenia lub znacznego uszkodzenia. W takich przypadkach sąd orzeka nawiązkę lub inny środek przewidziany przepisami.
Warto wiedzieć: Ubezwłasnowolnienie alkoholika.
Odstąpienie od orzeczenia przepadku samochodu – art. 178a § 5 kodeksu karnego
Sąd może odstąpić od obligatoryjnego przepadku pojazdu w przypadku przestępstwa prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu w wyjątkowych sytuacjach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami. Przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości nie jest orzekany także w przypadku, gdy sprawca prowadził pojazd, który nie jest jego własnością, wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. Wówczas orzekana jest wobec sprawcy nawiązka w wysokości co najmniej 5000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Autor: Andrzej Pazdyga – Kancelaria adwokacka z Torunia
